İŞ HUKUKUNDA İBRANAME

1. Genel Olarak

İbra genel ifade ile alacaklı tarafından borçlunun borçtan kurtarılmasıdır. İş hukukunda ibranın düzenlendiği TBK Md. 420 ibra başlığını taşısa da aşağıda ibranamenin geçerlilik koşulları incelendiğinde görüleceği üzere aslında iş hukukunda işçinin işvereni ibra etmesi kabul edilmemiştir. Zira madde aslında işverenin ibra yoluyla borçtan kurtarılmasını değil, borcunu ifa etmesini düzenlemektedir. Maddedeki geçerlilik şartlarını taşıyan belge, işverenin borcunu ibra yolu ile değil, ifa ile sona erdirir.

1. Geçerlilik Koşulları

TBK md. 420 uyarınca işçinin işverenden alacağına ilişkin ibra sözleşmesinin yazılı olması, ibra tarihi itibarıyla sözleşmenin sona ermesinden başlayarak en az bir aylık sürenin geçmiş bulunması, ibra konusu alacağın türünün ve miktarının açıkça belirtilmesi, ödemenin hak tutarına nazaran noksansız ve banka aracılığıyla yapılması şarttır.

1. Şekil Koşulu

TBK md. 420 uyarınca işçinin işverenden alacağı kalmadığının ileri sürülebilmesi için yazılı belge gerekmektedir. Yani ibra sözleşmesinin yazılı olması zorunludur.

• Düzenleme Tarihi Koşulu

Kanun, iş sözleşmesi devam ederken işçiden ibraya ilişkin belge alınmasının önüne geçmiş ve hatta iş sözleşmesi sona erdikten sonra en az bir aylık sürenin de geçmiş bulunmasını şart koşmuştur. Dolayısıyla iş sözleşmesi devam ederken işçiden bu yönde bir belge imzalaması istenemeyeceği gibi, iş sözleşmesi sona erdikten sonra da bir aylık sürenin geçmesi beklenmelidir.

“…Dairemizin kökleşmiş içtihatları çerçevesinde, iş ilişkisi devam ederken düzenlenen ibra sözleşmeleri geçersizdir. İşçi bu dönemde tamamen işveren bağlı durumdadır ve iş güvencesi hükümlerine rağmen iş ilişkisinin devamını sağlamak veya bir kısım işçilik alacaklarına bir an önce kavuşabilmek için iradesi dışında ibra sözleşmesi imzalamaya yönelmesi mümkün olup, Dairemizin kararlılık kazanmış uygulaması bu yöndedir…” (Y9HD, 19.09.2019, 2017/11448, 16254)

• Alacak Türleri ve Miktarlarının Belirtilmesi Koşulu

İbra sözleşmesinin geçerli olabilmesi için, işçiye ödenen alacakların tek tek türlerinin ve miktarlarının belirtilmesi gerekir. Söz gelimi kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, kullanılmayan izin ücretleri gibi alacak türleri ayrı ayrı yazılmalı ve hepsinin karşılığı olarak ne kadar ödeme yapıldığı belirtilmelidir.

“…Somut olayda davacını imzasını havi, iş akdinin fesih tarihi olan 15.11.2012 tarihli “İbra ve Feragatname” başlıklı belgeden, hangi alacağın ne miktarda olduğu ve ne surette ödendiği belirtilmeden, davacının bazı işçilik alacakları yönünden davalıyı ibra ettiği anlaşılmaktadır. Söz konusu ibraname yukarıda da belirtildiği üzere, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu 420. Maddesi çerçevesinde geçerli bir ibraname olmayıp mahkemece bu husus göz önüne alınmadan yazılı gerekçe ile fazla mesai, milli bayram ve genel tatil ücreti ile yıllık izin ücreti alacakları yönünden davanın reddine karar verilmiş olması hatalı olup bozma nedenidir…”  (Y7HD, 10.09.2014 9763/16629)

• Eksiksiz ve Banka Aracılığıyla Ödeme Koşulu

Geçerli ibraname için aranan son şart, belgede belirtilen miktarların eksiksiz şekilde ve banka aracılığıyla ödenmiş olmasıdır. Yukarıda belirttiğimiz gibi, ödemenin eksiksiz yapılması, işverenin borcunun ibra ile değil, ifa ile sona erdiği anlamına gelir. Neticede her ne kadar maddede ibra ifadesi kullanılsa da, iş hukukunda işçinin işvereni ibra etmesi esasen kabul edilmemiştir. İşverenin borcunun sona ermesi için, işçiyle yaptığı anlaşma çerçevesinde borcunu ifa etmesi gerekmektedir.

“…ibra tarihi itibarıyla sözleşmenin sona ermesinden başlayarakken az bir aylık sürenin geçmediği gibi ödemenin hak tutarına nazaran noksansız ve banka aracılığıyla yapılmadığı açık olduğuna göre söz konusu ibraname ve bordrolara belirtilen tutarların davacıya ödendiği kabulü isabetsizdir. Mahkemece yanılgılı değerlendirme ile yazılı şekilde karar verilmesi yerinde olmadığından, kararın bu sebeple bozulması gerekmiştir…” (Y22HD, 04.07.2019, 2016/16415, 2019/15086)

1. Geçerlilik Koşullarını Taşımayan Belgeler

TBK md. 420/2 uyarınca, yukarıdaki unsurları taşımayan ibra sözleşmeleri veya ibraname geçersizdir. Şayet hazırlanan belge, hakkın gerçek tutarda ödendiğini ihtiva etmiyorsa, bu belge içerdiği miktarla sınırlı olarak  makbuz hükmündedir. Ancak bu halde dahi, ödemelerin banka aracılığıyla yapılmış olması zorunludur. (TBK md.420/3). Görüldüğü üzere şayet hak edilen tutar ödenmemiş ancak kısmi ödeme yapılmışsa, ilgili belge ibraname olarak değerlendirilmeyecek, makbuz olarak kabul edilecektir. Dolayısıyla ilgili tutar, işçinin alacaklarından mahsup edilir.